طرحی برای زمستان اصلاح طلبی

 دکتر علی میرزامحمدی( جامعه شناس)

اين روزها اظهار نظرهاي نااميد كننده اي درباره آينده سياسي اصلاح طلبان شنيده مي شود. شديدترين اين اظهارنظرها متعلق به صادق زيبا كلام است كه معتقد است اصلاح‌طلبان ديگر رنگ پيروزي را نخواهند ديد. او با اشاره به عملكرد ضعيف دولت روحاني و رويگرداني مردم از اصلاح‌طلبان بخاطر وضع كنوني كشور، نتیجه دو انتخابات ۹۸ و ۱۴۰۰ را شكست حتمي آنها پیش‌بینی مي كند.

به نظر مي رسد زمستان اصلاح طلبي سياسي ايران زودتر از زمستان طبيعت فرا رسيده باشد. فارغ از اینکه تا چه حد واقعیت این زمستان سیاسی برای فعالان و احزاب سیاسی پذیرفته شده باشد درباره تداوم فعالیتهای انتخاباتی آنها دو رويكرد متفاوت وجود دارد.

الف- رويكرد تداوم اصلاح طلبي نيابتي: برخي با تکرار استدلال هاي پيشين مطرح شده در دهه انزوای اصلاح طلبان از جمله محدوديتهاي موجود و شناخت وضعيت و شرايط سياسي و اقتصادي کشور، به تداوم اصلاح طلبی نیابتی اميد بسته اند.آنها معتقدند اصلاح طلبان با درك شرايط بايد شدت انتقادهاي خود را از دولت روحاني بكاهند و از دولت او به صورت مصلحتي حمايت كنند. شالوده استدلالي اين طيف پديده " هراس از پوپوليسم" يا به عبارتي ديگر " هراس از رجعت احمدي نژاديسم" است. از سردمداران اصلي اين تفكر باید به بهزاد نبوی اشاره نمود كه در گفتگویی با روزنامه سازندگی خطر تکرار انتخابات سال ۸۴ را به اصلاح طلبان گوشزد كرده است. او معتقد است فشاری که امروز روی دولت روحانی است به مراتب بیشتر از فشاری است که روی دولت خاتمی بود. بر این اساس او از انتقادهای برخی اصلاح طلبان در حمله به دولت گله مند است.

رويكرد تداوم اصلاح طلبي نيابتي معتقد است براي سهيم شدن كم و بيش اصلاح طلبان در قدرت به ويژه در  مجلس ۹۸ و ریاست جمهوری 1400 اتحاد میانه روهای اصلاح طلب و اصولگرا ضروری است. بر این اساس آنها تعامل با  اصول گراياني چون ناطق نوری، علی لاریجانی و علی مطهری و باهنر  را به نفع جريان اصلاح طلبي مي دانند.

ب- رويكرد اصلاح طلبي خالص : اين رويكرد با توجه به تجربيات سالهاي اخير به ويژه در دولت روحاني و آسيب شناسي اصلاح طلبي نيابتي، تداوم آنرا خطرناك مي داند. اين رويكرد معتقد است اصلاح طلبان با اصلاح طلبي نيابتي  خود را هر چه  بیشتر در معرض سوء استفاده انگلی دیگر طیف‌های سیاسی و حتی نیروهای سیاسی به اصطلاح مستقل قرار داده اند. به عبارت دیگر اصلاح طلبان بی آنکه خود بدانند در دام «استراتژی فاخته ای» رقبای خود گرفتار شده اند. به این معنی که نیروهایی که هیچ تعهد و علاقه‌ای به اصلاحات ندارند، با تظاهر و ابراز علاقه ابزاری، با امکانات و هزینه‌های متعلق به اصلاحات، پرورش و رشد یافته اند که پس از مدتی نیروهای واقعی اصلاحات را از صحنه قدرت سیاسی، حذف و حتی موجب سقوط آنها شده اند و خود در سپهر سیاسی به پرواز در آمده اند!؟

به نظر می رسد اصلاح طلبها با هر ماتریس ممکنی در انتخابات آینده ظاهر شوند موفقیت چندانی بدست نخواهند آورد. ورود آنها چه در قالب اصلاح طلبی نیابتی  و چه در قالب مستقل، شانس چندانی را برای ورود دوباره آنها به قدرت افزایش نخواهد داد؛ چراکه آنها پایگاه رای آوری پیشین خود را از دست داده اند. بر این اساس به احتمال اصول گرایان میانه رو بر خلاف دوره روحانی چندان از اتحاد و ائتلاف مجدد با آنها استقبال نخواهند کرد.

اصلاح طلبها برای افزایش شانس موفقیت خود بهتر است به جای ارایه لیست و ائتلاف که به احتمال جبهه گیری و واکنش منفی افکارعمومی را به همراه خواهد داشت، با کمرنگ کردن مصلحتی گرایش سیاسی گزینه های خود، روی توانمندی های فردی و توانایی آنها برای انجام تغییرات مثبت در رفاه اجتماعی اقشار متوسط و پایین جامعه تاکید کنند؛ مگرنه حکایت آنها در تاکید بر لیست دسته جمعی اصلاح طلبی، حکایت سوختن همزمان تر و خشک خواهد بود.

اصلاح طلبی سیاسی خواسته یا ناخواسته به یک دوره نهفتگی رسیده است. دوره ای که در آن می تواند در انزوا به بازخوانی تجربیات تلخ و شیرین گذشته بپردازد. تا شاید اگر از سرمای رویدادهای سیاسی و اجتماعی جان سالم به در کرد دوباره در رویشگاه سیاسی جامعه ایران، ساقه و برگ بگستراند.

اصلاح طلبان شاید در دوره نهفتگی خود بتوانند نفوذ غیر رسمی و غیر حکومتی خود را که در دوره دکتر روحانی به شدت آسیب دیده است ترمیم کنند تا بر تکیه بر این نفوذ بتوانند ابعاد فراموش شده اصلاح طلبی یعنی اصلاح طلبی مدنی را تقویت کنند. آنها در این دوره شاید بتوانند مسیر وارونه طی شده در گذشته را که به عقیم مادن اصلاحات منجر شد دوباره و از مسیری درست پیگیری کنند. مسیری که اصلاح طلبی سیاسی را بر بستر اصلاح طلبی فرهنگی و مدنی سوار می کند نه آنکه بدون بستری محکم از فرهنگ عمومی و پشتوانه اجتماعی تلاشهای انجام یافته در عرصه اصلاح طلبی سیاسی ناکام رها شود. بی شک زمستان اصلاح طلبی ایران به معنای مرگ اصلاح طلبی نخواهد بود و این نهال نهفته، فصلی دیگر در بهار اندیشه هایی نو شکوفه خواهد داد.