ایرانیان و استعاره‌بازی مجازی

ایرانیان و استعاره‌بازی مجازی

دکتر میرزامحمدی(جامعه شناس)

روزنامه آرمان امروز- 10 اسفند 1402

چندی پیش تکه‌هایی از سخنان فردی که به عنوان کارشناس ورزشی در تلویزیون حضور یافته بود دستمایه طنزپردازی کاربران فضای مجازی قرار گرفت. این فرد با تکه کلام «جدی می فرمایید!» مشهور شد وکاربران فضای مجازی با عاریت گرفتن از تکه‌های گزینش شده سخنانش، و به کار بستن آنها در موقعیتی‌هایی دیگر، محتواهای خلاقانه‌ای تولید کردند. این کار تولید محتوا در فضای مجازی را که درباره موضوعات دیگر نیز انجام می‌گیرد «استعاره‌بازی مجازی» می‌توان نامید.

از دیدگاه نویسنده «استعاره‌بازی»، هنری عامه پسند و خلاقانه است که پیش از این در طراحی برخی کاریکاتورها از آن استفاده شده است؛ با این تفاوت که «استعاره‌بازی مجازی» بر خلاف کاریکاتور، هنری سیال است و این سیالیت بیشتر به علت ناشناخته ماندن تولید کننده‌های محتواهای مربوطه و در مواردی بی معنابودن مالکیت معنوی خالق آن است. «استعاره‌بازی مجازی»، به عنوان هنری رسانه‌ای و طنازانه، با خلقیات و عناصر فرهنگی ما ایرانیان سازگار است. برخی از محتواهای تولید شده با استعاره‌بازی به شابلونی تبدیل می‌شود که بسیاری از تولید کننده‌های محتوا از آن تقلید می‌کنند. دایره برخی استعاره‌بازی‌ها از مرزهای جغرافیایی ملی فراتر می‌رود و جنبه فراملی پیدا می‌کند. آهنگ «عباس بوقی» نمونه عینی این استعاره‌بازی فراملی بود که با عاریت‌گیری صدای آهنگ، و الحاق آن به تصویر رقص در مناطق مختلف ایران و جهان، محتواهای جدیدی خلق شد. با وجود این، بیشتر محتواهای تولید شده با استعاره‌بازی در فضای مجازی ایرانیان، قابل ترجمه به زبان‌های دیگر نیست و ترجمه، لطایف و طنازی‌های مستتر در آنها را منعکس نمی‌کند.

از نظر شکل‌بندی استعاره‌بازی، عاریت‌گیری در تولید محتواهای رسانه‌ای به سه دسته تقسیم می‌شود: عاریت‌گیری همزمان صدا و تصویر؛ حذف تصویر و عاریت‌گیری صدا؛ حذف صدا و عاریت‌گیری تصویر. عاریت‌گیری صدا، کاری متداول در استعاره‌بازی ایرانیان، بیشتر در قالب دابسمَش (Dubsmash ) انجام می‌گیرد. با این تفاوت که در مواردی با خلاقیت افراد، کاری فراتر از دابسمش شکل می‌گیرد و صدا در موقعیت‌هایی متفاوت با موقعیت اولیه به کار گرفته می‌شود. برای نمونه تکه‌هایی از صدای بازیگران فیلم‌های تاریخی چون یوسف پیامبر و مختارنامه در استعاره‌بازی مجازی به کار گرفته شده است.

این علاقه و استقبال قابل توجه ایرانیان به «استعاره‌بازی مجازی» دلایل جامعه شناختی و مخاطب شناختی دارد. رشد «استعاره‌بازی مجازی» را می‌توان ادامه همان سنت استفاده ما ایرانی‌ها از کنایه، استعاره، ایهام و به نوعی پرده پوشی در بیان تلقی نمود که از گفتگوها و ادبیات شفاهی به گفتگوها و ادبیات مجازی اشاعه پیدا کرده است. از نظر تبارشناسی، جامعه ایرانی، به لحاظ تاریخی، جامعه‌ای گرفتار در استبداد و خودکامگی بوده است که تقریباً در هیچ دوره ای از تاریخ، اقشار مختلف جامعه، نتوانسته‌اند حرف شان را به صراحت بیان کنند. ما همیشه در بیان‌ها، بیم جان داشته‌ایم؛ به این جهت، «بیان در لفافه» به مرور برای ما سنت شده است.

رشد استعاره‌بازی مجازی، دلایل مخاطب شناختی هم دارد. به این معنا که پیوند معنایی بین تکه‌های گزینش شده از محتواهای عامه‌پسند با تکه‌های جدید، فرصت‌های جدیدی در بیان مطالب طنز و انتقادی برای کاربران مجازی خلق کرده است. آنها به این شیوه می‌توانند انتقاد خود را به نابرابری‌ها، ناهنجاری‌های اجتماعی و ناکارآمدی‌های دولتی و حاکمیتی، به ویژه تناقض بین وعده‌های گذشته و عملکرد کنونی بیان کنند و از هزینه‌ها و خطرات انتقاد مستقیم در امان بمانند.

استعاره‌بازی مجازی ایرانیان جریانی پویا و به روز است و هر روز موقعیت های تازه ای، دستمایه استعاره‌بازی قرار می‌گیرد؛ ولی همه این استعاره‌بازی‌ها توفیق بازدیدهای بالا و اشاعه وسیع مجازی ندارند. این موفقیت بیشتر وابسته به قدرت انتقال پیام‌های انتقادی، و به چالش کشیدن ناکارآمدی‌ها و بیان خلاقانه و طنازانه مطالبات اجتماعی است.

به نظر نویسنده، این پدیده رسانه‌ای به علت جذابیت، کوتاهی، تداعی تکه‌های آشنا برای عامه مردم، قدرت بیان انتقادی و از همه مهمتر طنز عامه پسند، در صفحات مجازی ایرانیان رشد گسترده‌ای خواهد یافت و هر روز جلوه های جدیدی از آن رونمایی خواهد شد.

برچسب‌ها: ایرانیان, استعاره‌بازی مجازی, دکتر میرزامحمدی, جامعه شناس

بگذارید پدرانه بنویسم!...