سناريويي براي مطهري1400

سناريويي براي مطهري1400

دکتر علی میرزامحمدی( جامعه شناس)

به تازگي علي مطهري نايب رئيس مجلس شوراي اسلامي از احتمال نامزدي خويش در انتخابات رياست جمهوري سال 1400 خبر داده است. او متولد سال 1336 تهران، نماینده تهران در دوره دهم مجلس شورای اسلامی و نایب رئیس دوم مجلس، پیش از این در دوره هشتم و نهم مجلس نیز به عنوان نماینده تهران در مجلس حضور داشت. او فرزند مرتضی مطهری و برادر همسر علی لاریجانی است.

نخستين سوال درباره خبر اعلام نامزدي احتمالي او براي رياست جمهوري در سال 1400 اين است كه در كدامین فضاي اجتماعي و سياسي، او به اين حس اعتماد و باورمندي رسیده است كه خود را لايق تصاحب دومين مقام مهم كشوري تلقي مي كند.

در جواب به اين سوال بايد به فضاي سياسي- اجتماعي كشور در دوره دوم روحاني اشاره نمود كه شكاف بین قدرت عملی رياست جمهوري و قدرتي كه نخبه ها و افكار عمومي از آن متصور بود بسيار افزايش يافت. به این معنا که نخبه های کشور و حتی به معنایی افکار عمومی خواسته یا ناخواسته  به این نتیجه رسید که در عمل رئیس جمهور در بسیاری از حوزه ها نفوذ و قدرت اجرایی قابل توجهی ندارد و قدرت او با موانع بسیاری محدود می شود. متاسفانه در كشور ايران، مقام رياست جمهوري به واسطه همين شكاف بين ذهنيت و عينيت در قدرت سياسي از چالش برانگيزترين و مخاطره آميزترين پست هاي كليدي است. انگیزه نخبه های سیاسی کشور در واکنش به این فضای سیاسی جدید، بسته به اتخاذ رویکرد فکری ایجابی یا سلبی متفاوت خواهد بود. اين فضاي مبهم، انگيزه نخبه های سیاسی با ایده درمان ریشه ای مسایل و همراستا با گفتمان های ایجابی را براي نامزدي در انتخابات آينده تضعيف مي كند؛ چراکه عملیاتی شدن رویکرد فکری ایجابی نیازمند دنباله روی منظم برنامه ها و طرح هاست. اما همزمان با اين مساله، نخبه هایی كه هويت فكري و عملي خود را بر اساس تقابل با گفتمان هاي جريان يافته در جامعه جستجو مي كنند، انگيزه افزونتري براي ورود به عرصه انتخابات پيدا مي كنند. اينچنين افرادي هميشه سوژه هايي براي تقابل مي توانند پيدا كنند و خود را در نزد افكار عمومي در صدر توجه قرار بدهند. برنامه ها و طرح های این گروه بر اساس پیشامدها و زورآزمایی های رقبا است تا برنامه هایی از پیش تعیین شده. متاسفانه التهابات اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی جامعه ایران بیشتر به نخبه هایی با رویکرد فکری سلبی فرصت جولان می دهد. این التهابات اجتماعی و سیاسی نه تنها از جریان های داخلی بلکه از تحولات بین المللی و منطقه ای نیز تاثیر می گیرد. این التهابات موجب شد تا تیم نخبه های دولت روحانی که بیشتر با رویکرد ایجابی شناخته شده بودند نتوانند تاب بیاورند و تفکر خود را به رویکرد سلبی تغییر دهند.

در این طیف دو قطبی، علي مطهري نیز از جمله نخبه هایی است که افکار خود را بیشتر در  تقابل ها به جامعه معرفی کرده است. این تقابل ها با جسارت ورزي و شفافيت بيشتر، او را به فردي هميشه خبرساز و تا اندازه ای محبوب تبديل كرده است. اما علت اين جسارت ورزي تنها به ويژگي هاي شخصيتي و خانوادگي او مربوط نمي شود. بخش مهمي از اين مساله به تسامح و مداراي حاكميت با اظهارنظرها و انتقادهايي مربوط مي شود كه به احتمال اگر توسط افراد ديگري مطرح مي شد براي آنها هزينه هاي سنگيني به همراه داشت. اين تسامح و مدارا در ساختار قدرت سياسي كشور نوعي مماشات خانوادگي تلقي مي گردد.

اگر علي مطهري را بدون برچسب فرزند شهيد مطهري در نظر بگيريم خط فكري ايجابي مشخصي كه بتواند ما را به اين باور نزديك كند كه او توان ايجاد تغييرات ساختاري و نجات کشور از بحرانهای اقتصادی و اجتماعی فعلی را دارد قابل ردیابی نیست. حتی خط فکر فرهنگی او را نمی توان به صورتی تداوم اصول گرایی و یا اصلاح طلبی دانست. هرچند او در بسیاری از مسایل فرهنگی تحت تاثیر فکری پدرش قرار دارد اما خلق و خوی ماجراجویانه، که طیف سنتی اصول گرایان آنرا بر نمی تابند موجب اتهام عدول او از خط فکری پدر شده است. این مساله به رغم تضاد ریشه ای افکار او با تفکرات اصلاح طلبانه مورد توجه طیف اصلاح طلب قرار گرفته است. طوریکه برخی او را در این طیف سیاسی تلقی می کنند. در صورتیکه او نیز مانند روحانی از ریشه ای اصول گرایانه برخوردار است. با این تفاوت که در منش سیاسی، مطهری به احتمال شفافیت و جسارت بیشتری از خود دارد.

مساله دیگری که می تواند سناریوی نامزدی احتمالی مطهری را در سال 1400 تحت تاثیر قرار دهد نسبت فامیلی او با علی لاریجانی است. افکار عمومی به رغم تفاوت های ظاهری و حضور متفاوت برادران لاریجانی در طیف های سیاسی کشور معتقد به همسانی آنهاست. حتی به تبع آن با تسری این تحلیل، اختلافات ظاهری علی لاریجانی و علی مطهری را بیشتر نمایشی و نوعی خوراک رسانه ای و بازار گرمی سیاسی تلقی می کنند. بر این اساس ورود همزمان این افراد به صحنه انتخابات نوعی نمایش سیاسیِ خانوادگی تلقی و به زیان هر دوی آنها تمام خواهد شد؛حتی اگر در روزهای پایانی یکی از آنها به نفع دیگری کنار برود! به احتمال دلیل آنکه مطهری یک روز پس از اظهار نظر علی لاریجانی مبنی بر عدم تمایل به شرکت در انتخابات 1400 احتمال نامزدی خود در انتخابات را مطرح نمود همین مساله بوده است.

با اینهمه مطهری باید بتوانند از فیلتر شورای نگهبان نیز عبور کند. مساله ای که می تواند به چالشی جدی برای او مطرح باشد. اما با وجود همه اظهار نظرهای جسورانه و حتی متضاد با منافع اصول گرایان سنتی، انتخاب او به عنوان رئیس جمهور در سال 1400 چالشی جدی برای این طیف سیاسی نیست و آنها را آشفته نخواهد کرد. از طرف دیگر ورود او نفس تازه ای بر کالبد انتخاباتی کشور نخواهد دمید و به نشاط سیاسی کشور کمک چندانی نخواهد کرد.