تهدید معنا در زندگی ایرانیان

چرا درک ایرانیان از مفهوم آینده دچار خدشه شده است؟

تهدید معنا در زندگی ایرانیان- روزنامه اعتماد

دکتر علی میرزامحمدی

انسان ها در اعصار گوناگون کوشیده اند تا با اتکا به سرچشمه های عمده ای چون فرهنگ، دین و دانش وجود خود و جهان پیرامون خود را معنادار سازند. بر این اساس نظام های معنابخش، در جهت هدفمندسازی زندگی انسان ها شکل گرفته اند. این نظام ها، روحیات آدم ها (آهنگ، خصلت و کیفیت زندگی، سبک اخلاقی و زیبایی شناختی و حالت زندگی) را با جهان بینی آنها (تلقی از واقعیت عملکرد و نظم موجود در اشیا و پدیده ها) هماهنگ می کنند. اما اگر آستانه تغییرات اجتماعی به حدی برسد که تطابق محتوای جهان بینی بیشتر افراد جامعه را با روحیات آنها به هم بریزد در آن صورت ما با پدیده اجتماعی به نام «تهدید معنا» مواجه خواهیم شد. در این نوشتار با الهام از تحلیل کلیفورد گیرتس (Geertz, C) درباره «عوامل تهدیدکننده معنا در زندگی و نقش دین به عنوان یک نظام فرهنگی در غلبه بر این تهدیدها» به عواملی خواهیم پرداخت که در دهه اخیر «پدیده تهدید معنا» را در زندگی ایرانیان تشدید کرده است. عوامل تهدیدکننده معنا در زندگی ایرانیان در دهه اخیر را به طور کلی می توان در چهار دسته قرار داد:

عامل اول، ظهور پدیده های غیرعادی در زندگی است که شیوع بیماری کرونا نمونه عینی آن بود. این پدیده غیرعادی، نه تنها نظم زندگی ایرانیان بلکه کل جهانیان را به هم ریخت. کرونا، نظام های معنابخش زندگی را به چالش کشید؛ اما این نظام ها نتوانستند به تجربه سردرگمی افراد پاسخ مناسبی بدهند. این چالش از آنجا شدت گرفت که اصولا نظام های معنابخش (دینی، علمی و شبه علمی) به رقابتی سوق داده شده بودند که به تجربه سردرگمی انسان ها در این بیماری پایان بدهند. این رقابت ها با اظهارنظرهای عجیب و غریب برخی افراد درباره منشا یا کنترل و درمان بیماری نه تنها به سردرگمی ها پایان نمی داد بلکه به تجربه سردرگمی ها می افزود. عامل دوم، تجربه رنج ناشی از کاهش کیفیت زندگی بیشتر ایرانیان است. رابطه بین رنج انسان ها و تهدید معنا را به صریح ترین بیان می توان در حدیثی یافت که بر مبنای آن «از دری که فقر وارد شود، از در دیگر ایمان بیرون می رود.» با این همه برخی سخنوران و خطیبان مطرح کشور تلاش کرده اند این نوع رنج ها را در یک زمینه معنادار دینی و ملی برای عامه مردم قابل فهم کنند، اما توفیق چندانی در این کار نداشته اند. پرداختن به دلایل این عدم توفیق، خود نوشتاری دیگر می طلبد، اما عامه مردم شباهت های تاریخی- دینی را که این سخنوران و خطیبان با وضعیت کنونی کشور در تحمل این رنج ها متصور می شوند به چالش می کشند.

عامل سوم، تجربه ناعدالتی و نابرابری است. در نظام های معنابخش دینی، شیوه رایج در توجیه این واقعیت ها، این ادعا است که بی عدالتی ها در این جهان با دادگری در جهان دیگر جبران خواهد شد. با این همه بیشتر نظام های معنابخش، افراد جامعه را به خشکاندن ریشه های ناعدالتی و نابرابری تشویق و ترغیب می کنند. در این میان، مشکل زمانی پدیدار می شود که برخی کارگزاران نظام های معنابخش و منسوبین آنها، خود به عامل ناعدالتی و نابرابری در جامعه تبدیل می شوند و برخلاف آنچه ادعا می کنند و دیگران را به آن دعوت یا از آن نهی می کنند عامل به این توصیه ها و آموزه های ادعایی نیستند.

پدیده آقازادگی یکی از نمودهای عینی تناقض در ادعاها و عمل کارگزاران نظام های معنابخش است که تهدید معنا در زندگی ایرانیان را تشدید کرده است. علاوه بر این نسل کنونی، تفاسیر متفاوتی از جلوه های دیگر نابرابری های اجتماعی چون نابرابری جنسیتی، قومی، زبانی و مذهبی دارد که با تبیین های نظام های معنابخش رسمی شکاف دارد.

عامل چهارم و آخر، درک ایرانیان از مفهوم آینده است. وقتی آینده، مبهم و دست یافتن به ارزش های مادی و معنوی جامعه برای بیشتر افراد آن، بسیار دشوار و حتی غیرممکن باشد، تجربه سردرگمی تشدید یافته و با تهدید معنا، مولودی جز آسیب های اجتماعی و گسترش پوچ گرایی شکل نخواهد گرفت.

تعدیل و ترمیم اثرات عوامل تهدید معنا در زندگی ایرانیان، با اتکا به توصیه های اخلاقی انجام پذیر نیست؛ بلکه این مهم زمانی محقق می شود که نخست، تغییرات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در راستای کاهش نابرابری های اجتماعی و افزایش احساس عدالت اجتماعی و بهبود کیفیت زندگی فردی و اجتماعی باشد؛ دوم آنکه، سازوکاری اندیشه شود که کارگزاران نظام های معنابخش، معانی مورد ادعایی این نظام ها را به راحتی نقض نکنند؛ چرا که اثرات اجتماعی این نقض کردن ها، بسیار مهلک است.

برچسب‌ها: ایرانیان, آینده, تهدید معنا, زندگی

بگذارید پدرانه بنویسم!...